خميس 31 مارچ 2005ع تي امتياز ابڙو جو ڪاوش ۾ ڇپيل ڪالم
اسان وٽ ميلا انڪري لڳايا وڃن ٿا ته جيئن ماڻهن کي ثقافت ڦهلائڻ لاءِ هيڏانهن هوڏانهن ڌِڪا کائڻا نه پون. يقين سان ميلي تي وڃڻ هڪ ڪلچرل ڪم آهي ۽ انهيءُ کان به ڪلچرل آهي ميلي تان کِيسو ڪَٽائي واپس موٽڻ... هڪ زمانو هو جو زالون پنهنجن مڙسن کي چونديون هيون ته ٻارن کي ميلو گهمائي اچو. هاڻي به مڙس ٻارن کي ميلي تي وٺيو وڃن۽ پوءِ ٻار موٽيو اچن، مڙس رهجيو وڃن... ميلي تي وڃڻ جي هڪ خوبي اها به آهي ته توهان کي رش ۾ ڌِڪا ۽ ٿاٻا کائڻ جي خوب تربيت ملي وڃي ٿي، جيڪا اڳتي هلي توهان کي مِنسٽرن جي پٺيان نوڪريءَ جون درخواستون کڻي هلڻ ۾ مددگار ثابت ٿئي ٿي. اسان کي ته ميلي تي وڃڻ جي ايتري خوشي ڪانه ٿيندي آهي جيتري ميلي تان موٽڻ جي ٿيندي آهي. ميلن تي اسان کي اهي جانور به ڏسڻ لاءِ ملي ويندا آهن جيڪي زندگيءَ ۾ رڳو ڪڏهن ٻُڌبا آهن. هن دفعي ته مون هڪ رڇ تي ايتري رش ڏٺي ڄڻ اهو اليڪشن مهم تي نڪتل هو... خود هڪ لُومڙ پڃري ۾ ائين پنهنجو مُنهن ڪريو بيٺو هو ڄڻ ان تي نيب جو ڪيس هلندڙ هجي!
سنڌ ۾ اڄڪلهه ميلا اهڙا ٿي ويا آهن جو انهن کي هاڻي اردوءَ ۾ ”ميلا“ ڪري پڙهڻ تي دل ٿي چوي. اسان کي خبر ناهي ته سنڌي بزرگن جي شاعريءَ ۾ ڪٿي کدڙن جو به ڪو ذڪر آهي. پر هن دفعي ڀٽائيءَ جي ميلي تي جيترو کدڙن جو هجوم نظر آيو. ان مان اهو اندازو لڳائي پئي سگهياسين ته سنڌ ۾ بي روزگاريءَ ماڻهن کي ڪٿي وڃي پهچايو آهي!
ميلو دراصل غريبن جي عياشي آهي. هتي غريب ماڻهو اهي شيون به ڏسندا آهن جيڪي جيڪڏهن گهر جي ڀِت تان بيهي ڏسجن ته موچڙا کائجن، ۽ سنڌي ماڻهن ترقي ڪيتري ڪئي آهي، اها توهان کي ميلن تي وڃڻ کانپوءِ ئي ڏسڻ ۾ ايندي. ميلن ۾ ٻن قسمن جا جانور هوندا آهن. هڪڙا اهي جيڪي شهرن ۾ انسانن جو ماسڪ پا ئي هلندا آهن ۽ ٻيا اهي جن کان متاثر ٿي انسان ڪاپي ڪندا آهن. ڪجهه ماڻهو ته هاٿي ڏسڻ کانپوءِ ئي جاگنگ شروع ڪندا آهن. جيئن منهنجو هڪ دوست ميلي تي گهمڻ ويو ۽ ڪجهه ڏينهن کانپوءِ واپس موٽيو ته پڇيومانس، ”ڪٿي غائب هئين؟“ چيائين، ”ڪافي ڏينهن ٿيا هئا اصلي جانور ڪو نه ڏٺا هئم، اهي ڏسڻ ويو هئس!“
هي ميلا اهڙا آهن جو توهان اتي رڳو هڪ دفعو وڃو، پر توهان کي ياد ائين رهندا ڄڻ توهان اتي چيڪلا هلائڻ جي نوڪري ڪري آيا هجو. درگاهه ۾ انهيءَ جوُتي رکڻ جا به ڏهه رپيا پئي ورتائون جيڪو خود چوريءَ جو هو. ميلي ۾ اها جاءِ جتي ايران جي هڪڙي به شئي نه هجي، اها ايراني سرڪس هوندي آهي. موت جي کُوهه ۾ وري موت کانسواءِ ٻيو سڀ ڪجهه هوندو آهي. منهنجو هڪڙو دوست ميلي تي ڪجهه ٻار گهمائڻ لاءِ وٺي ويو، واپسيءَ مهل ساڻس گڏ ڪيترا ئي ٻار گڏ هئا. سواءِ انهن جي جيڪي هتان وٺي ويو هو. چيائين، ”ميلي تي رش جي ڪري اهڙي حالت ٿي جهڙو ڌاڙيلن وٽان ڀڄي آيو هجان!... ائين جو جڏهن گهر اچي دروازي تي ڪڙو هنيم ته منهنجي ئي پٽ ٻاهر نڪري چيو... گهر ۾ ڪير ڪونهي، بابا ميلي تي ويو آهي.
ميلن ۾ مَلهه ته هاڻي اها راند ٿي ويئي آهي، جنهن ۾ هڪڙي پهلوان جو پيٽ ٻئي پهلوان جي پيٽ سان ويڙهايو ويندو آهي ۽ ائين پيو لڳندو آهي ڄڻ انعام هاضمي جي بنياد تي ڏنو ويندو. هڪڙي دفعي مَلهه ۾ مينهُن اچي پيو ته ڪجهه ننڍڙا ٻار هڪ پهلوان جي پيٽ هيٺان وڃي لڪيا. منهنجو به هڪ ملهه پهلوان دوست آهي، اهو ته ڪنهن وزن واري مشين اڳيان رڳو لنگهندو آهي ته مشين مان روڄ راڙي جا آواز اچڻ لڳندا آهن!
ڪنهن چيو، ”وڪيل ميلي تي ويندو ته ان جي به في وٺندو آهي!“ جيئن ڊاڪٽر ميلي تي ويندو ته ڳائڻين کي به ا ئين پيو ڏسندو، ڄڻ اهي نرسون هجن... صحافي ميلي تي ويندو ته ان کي وٺي اچڻ لاءِ وري ٻن ٻين صحافين کي موڪلڻو پوندو... ۽ ماستر ميلي تي ويندو ته ڪنهن کي به خبر ڪا نه پوندي ته ماستر ويو ڪيڏي مهل ۽ آيو ڪيڏي مهل...
جن ماڻهن کي شگر آهي. انهن کي ميلي تي ضرور وڃڻ گهرجي، ڇو ته جن ماڻهن کي شگر ڪانهي، انهن کي ميلي تي وڃڻ کانپوءِ هونئن ئي شگر ٿي پوندي... جن ماڻهن جو وزن گهڻو آهي ۽ جيڪي جاءِ به گهڻي والارين ٿا، اهي ميلو گهمڻ نه، پر ميلو خراب ڪرڻ ويندا آهن. هڪڙي ڀيري مون واري پهلوان دوست کي ميلو خراب ڪرڻ جي ڏوهه ۾ سڄو ڏينهن هاٿيءَ جي ڀرسان بيهاري ڇڏيائون، جو هنن جي خيال ۾ ان سان ٻيو نه، ته به هاٿي ماٺ ۾ رهندو!
هونئن به اسان جي ميلن ۾ اهو ئي ڪجهه ٿئي ٿو، جيڪو ميلن ۾ ٿيڻ گهرجي. ڀولڙن متعلق اسين ايترو نٿا ڳالهائي سگهون، ڇو ته انهن تي ايترو ڳالهائينداسين ته ڀولڙا مٿي تي چڙهي ويندا. ڳور پَٽ ته اهو جانور آهي، جيڪو يا ته ميلي ۾ ملندو يا ٻيلي ۾. گدڙن کي وري سنڌي ماڻهو ٽڪيٽ وٺي به نه ڏسن... ڪٿي گدڙ ڏسندا ته- چوندا، انهن گدڙن ته اسان کي هن حالت تائين پهچايو آهي.... اَرڙ بَلا تي وري آمريت وارن دورن ۾ ميلن تي آڻڻ جي پابندي هوندي آهي، متان ماڻهو سڀ ڪجهه سمجهي نه وڃن... هاٿين جي باري ۾ اسين ايترو نٿا ڳالهائي سگهون، متان هيءَ اخبار ڪو هاٿي پڙهي ڪاوڙجي نه پوي... شينهَن جي باري ۾ اسين انڪري نٿا ڳالهايون جو شينهَن به اسان جي باري ۾ ڪو نه ڳالهائيندا آهن. ان کانسواءِ شينهن جي باري ۾ اسين ايترو ڄاڻون به ڪو نه ٿا... ڇو ته ميلي ۾ شينهُن اسان هميشه سُتل ڏٺو آهي. هونئن به سنڌ ۾ شينهَن ايترا آهن جو رڳو ميلن ۾ ڏسبا آهن، جيئن ڪُتو اهو جانور آهي، جيڪو سڄو سال ڪُتو ئي رهندو آهي.
ڪُتي جي وڏي ۾ وڏي خامي اها آهي ته اهو پنهنجو پاڻ کي هميشه ڪتو سمجهندو آهي ۽ ڪتو ٿي مرندو آهي. ڀٽائيءَ جي ميلي تي مون هڪ اهڙو پُڇ ڏٺو، جيڪو هڪ ڪُتي کي لوڏي رهيو هو. ميلي ۾ رڇ ۽ ڪتن جي ويڙهه ۾ جيڪي ماڻهو ڪُتن جي پاسي هوند آهن، اهي ڪڏهن ڪڏهن جوش ۾ اچي ڀونڪڻ به لڳندا آهن!
هن سال ادبي نشست سنڌ ميوزيم ۾ انڪري ڪرائي ويئي، ڇو ته ڀٽ شاهه جي ميوزيم ۾ اهڙي قسم جي شو ڪيسن جي سهوليت موجود نه آهي، جتي اهڙي قسم جا مقالي نويس بند ڪري سگهجن، هيءَ هڪ سٺي روايت آهي. ان سان ٿي سگهي ٿو ايندڙ سال ڀٽائيءَ جو سڄو ميلو ئي قاسم آباد ۾ ڪرايو وڃي. هونئن به قاسم آباد ۾ خود اهڙا ڀلا جانور آهن جو ٻاهران جانور گهرائڻ جي ضرورت ئي پيش نه ايندي!
هن سال ادبي نشست سنڌ ميوزيم ۾ انڪري ڪرائي ويئي، ڇو ته ڀٽ شاهه جي ميوزيم ۾ اهڙي قسم جي شو ڪيسن جي سهوليت موجود نه آهي، جتي اهڙي قسم جا مقالي نويس بند ڪري سگهجن، هيءَ هڪ سٺي روايت آهي. ان سان ٿي سگهي ٿو ايندڙ سال ڀٽائيءَ جو سڄو ميلو ئي قاسم آباد ۾ ڪرايو وڃي. هونئن به قاسم آباد ۾ خود اهڙا ڀلا جانور آهن جو ٻاهران جانور گهرائڻ جي ضرورت ئي پيش نه ايندي!
اسان وٽ سڀ کان غير مقبول مقالي نويس هوندا آهن، ڇو ته جيڪي مقبول هوندا آهي، اهي مقالي نويس نه هوندا آهن... توهان پڇندئو ته اهو مقالو ڇا آهي....؟ ته ادا مقالي مان مراد آهي، اها لکيل شئي جنهن کي ڪير به نه ٻڌي ۽ مقالي نويس وري انهيءَ مٺي ننڊ ڏياريندڙ انسان نما اديب کي چئجي جيڪو گهڻي کان گهڻو ڳالهائڻ کانپوءِ به ڪجهه نه سمجهائي سگهندو آهي... جيئن هڪڙي دفعي هڪ اديب ايترو ته ڊگهو مقالو پڙهيو، جو هسٽريءَ کان شروع ٿيو ۽ هسٽريا تي ختم ٿيو. ڪنهن چيو، ”موسيقي روح جي غذا آهي.“ اسان چيو، ”مقالي نويسي وري روح جي سزا آهي“ ... سو اخبار ۾ به مقالا پڙهڻ وارن جا نالا نه، پر مقالا ٻڌڻ وارن جا نالا اچڻ گهرجن. ايوارڊ به انهن ماڻهن کي ڏيڻ گهرجن جيڪي مقالا ٻڌندا آهن. مون کي ته انهن اديبن جا مقالا ڏاڍا وڻيا، جن پڙهيا ئي ڪو نه...۽ اهو مقالي نويس ته عظيم هو، جنهن اسٽيج تي اچي صرف ايترو چيو ته، ”مقالن جي نشست پوري ٿي... هاڻي اچو ته لَنچ ڪريون...!“
